احتمال وقوع موازی تجزیه سودان و ادامه جنگ داخلی | آتش‌بس احتمالی شکننده خواهد بود

جایی که جنگ داخلی میان ارتش و نیرو‌های شبه‌نظامی نه‌تنها پایتخت خارطوم را به ویرانه بدل کرده، بلکه میلیون‌ها نفر را از خانه‌های‌شان رانده و ساختار سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشور را در آستانه فروپاشی کامل قرار داده است. این نبرد خونین که از رقابت بر سر قدرت آغاز شد اکنون به فاجعه‌ای تمام‌عیار بدل شده؛ فاجعه‌ای که مرز میان انسانیت و بقا را در سودان کمرنگ کرده است. 

احمد بخشی کارشناس مسائل آفریقا در گفت‌و‌گو با جام‌جم‌آنلاین شرایط کنونی سودان را بررسی می‌کند و گزینه‌ها و احتمالات آتی را نیز در نظر می‌گیرد. 

نتیجه اصرار روی «دموکرات»

احمد بخشی در گفت‌و‌گو با جام‌جم در ابتدا عنوان کرد: در بحث مربوط به بحران‌های مربوط به سودان باید تاریخچه این درگیری‌ها و تنش‌های درون‌منطقه‌ای را از جنبه‌های مختلف بررسی کرد. سودان حتی از زمانی که به استقلال رسید میراث‌دار استعمار کشور‌های دیگر بود. 

بخشی گفت: مشکلات عمیق و چند لایه طی دهه‌های متمادی در این کشور بروز و ظهور کرده است و رقابت‌های داخلی و منطقه‌ای نیز کم‌کم سر باز زد. بحران کنونی سودان را می‌توان از نقطه‌نظرات متنوع و مختلف بررسی کرد. در این‌باره می‌توان چند محور را برشمرد و در رابطه با آنها ارائه نظر کرد. 

وی بیان کرد: موضوع اصلی سودان اکنون حول محور قدرت می‌چرخد. دولت عمر البشیر سال ۲۰۱۹ سقوط کرد. سودان مثل سایر کشور‌هایی که در آن کودتا رخ می‌دهد تا همه چیز به سمت حکومت دموکراتیک حرکت کند در جست‌وجوی فرار بود تا بلکه اوضاع کمی بهتر شود، اما در این روند رقابت شدید درون‌منطقه‌ای به‌وجود آمد و ارتش سودان و نیرو‌های پشتیبانی سریع در بطن درگیری‌ها قرار گرفتند. 

این کارشناس مسائل آفریقا افزود: کشتار‌های گسترده‌ای در سودان رخ می‌دهد و ماجرا فراتر از واژه بحران است. این درگیری‌ها بر سر انتقال قدرت و تسلط بر ساختار اقتصادی است؛ رقابتی که اکنون وارد سومین سال خود می‌شود. از آوریل ۲۰۲۳ (اردیبهشت ۱۴۰۲)، تنش‌ها به جنگ داخلی تبدیل شد و اکنون همه چیز علنی است. 

تشدید درگیری‌های قومی 

بخشی ادامه داد: دومین نکته، ناسازگاری تداوم حکومت‌های نظامی با ساختار دموکراتیک است. در بسیاری از کشور‌های آفریقایی اکنون زمینه دموکرات وجود دارد. 

وی افزود: موضوع دیگر، تنوع قومی و اختلافات منطقه‌ای است که در سودان بیش از پیش آشکار شده. نبود توسعه متوازن، همه ابعاد را به سطحی بالاتر از بحران کشانده.

وی تأکید کرد: درگیری‌های محلی از سال ۲۰۱۱ ــ پس از استقلال سودان جنوبی ــ شدت گرفته؛ مناطق گوناگون درگیر نبردند و تفاوت‌های قومی، آتش اختلاف را شعله‌ورتر کرده. این عوامل، شکاف عمیقی در جامعه ایجاد کرده‌اند.
کارشناس مسائل آفریقا اظهار داشت: گروه‌های اجتماعی هرکدام مطالباتی دارند و به نظر من، تنها نیرویی هستند که در این شرایط دشوار می‌توانند گامی مؤثر برای آرامش اوضاع بردارند.

بحث نفوذ کشور‌های دیگر روی سودان

بخشی ادامه داد: بحران اقتصادی پس از کودتای البشیر تشدید یافت و ارزش پول ملی را به شدت کاهش داد. وابستگی سودان به قدرت‌های خارجی چشمگیر است. موقعیت استراتژیک دریای سرخ و بندر سودان، زمینه نفوذ کشور‌های گوناگون را فراهم کرده است.

وی افزود: این وضعیت، مداخلات گسترده‌ای در امور داخلی به همراه داشته. درون مرز‌ها نیز یارگیری‌های قومی و سیاسی رواج یافته و رقابت‌ها، جنگ داخلی را دامن زده‌اند. آنچه شاهدیم، نبردی ترکیبی میان نهاد‌های متفاوت است.
این کارشناس تأکید کرد: سناریو‌های متعددی برای آینده سودان قابل تصور است. با توجه به حساسیت ژئوپلیتیک این کشور و منافع امارات، مصر، عربستان و دیگران، احتمال دخالت‌های بیشتر وجود دارد. اکنون همه به دنبال تسلط بر سودان هستند.

بررسی احتمالات آینده سودان 

بخشی اظهار کرد: در بررسی وضعیت فعلی سودان، باید سناریو‌های دیگری را نیز مد نظر قرار دهیم. نیرو‌های پشتیبانی سریع ممکن است کنترل کلی را به دست گیرند؛ این فقط بخشی از چرخه بحران است.

وی یادآور شد: در بعد انسانی، هزاران کشته و میلیون‌ها آواره برجای مانده است. زیرساخت‌های مناطق درگیر نابود شده و تداوم نبرد، پایداری جنگ داخلی را تضمین می‌کند. با ورود به سومین سال، احتمال پیوستن قدرت‌های خارجی افزایش می‌یابد.

این کارشناس مسائل آفریقا خاطرنشان کرد: نخستین گزینه، فرسایشی شدن درگیری‌هاست؛ مناطق مختلف توان خود را از دست می‌دهند، شبه‌دولت‌های محلی گسترش می‌یابند و نظام به سوی تجزیه پیش می‌رود.

وی افزود: گزینه دوم، شکل‌گیری توافق سیاسی تحت فشار بین‌المللی است؛ هرچند حتی در صورت تحقق، آتش‌بس شکننده خواهد بود و ارتش به شدت تضعیف می‌شود.

بخشی ادامه داد: سومین احتمال، فروپاشی کامل ساختار دولتی و تجزیه کشور است.

وی در پایان ارزیابی کرد: طولانی شدن نبرد ۵۰ درصد، توافق صلح ۳۰‌درصد و فروپاشی با تجزیه ۲۰‌درصد احتمال دارد. اتحادیه آفریقا تلاش می‌کند از گزینه آخر جلوگیری کند.

صلاح سودان، فقط صلح پایدار

بخشی با اشاره به این‌که عدم مهار درگیری‌های فعلی، باعث افزایش اختلافات قومی خواهد شد، تاکید کرد: نیرو‌های سیاسی و اجتماعی سودان با حمایت دولت مرکزی، اجماعی مسالمت‌آمیز ایجاد کنند. گفت‌و‌گو‌هایی هدفمند لازم است تا به آرامش پایدار بینجامد. 

وی افزود: اگر صلح تحت فشار دولت‌های خارجی شکل گیرد، باید دوام داشته باشد. جامعه مدنی نیز باید به عرصه سیاست بازگردد. 

این کارشناس مسائل آفریقا تاکید کرد: چشم انداز در افق کوتاه‌مدت سودان چیزی جز ادامه جنگ را نشان نمی‌دهد. 
احمد بخشی در پایان گفت: نشانه‌ای از جبهه مقاومت در سودان مشاهده نکردیم، اما هر تنشی در جهان، تمرکز بر غزه را کمرنگ می‌کند. 

وی با اشاره به اینکه عدم مهار درگیری‌های فعلی، اختلافات قومی را تشدید خواهد کرد، پیشنهاد داد: نیرو‌های سیاسی و اجتماعی سودان با حمایت دولت مرکزی، اجماعی مسالمت‌آمیز ایجاد کنند. مذاکراتی هدفمند لازم است تا به آرامش پایدار بیانجامد.

افزود: اگر صلح تحت فشار خارجی شکل گیرد، باید دوام داشته باشد. جامعه مدنی نیز باید به عرصه سیاست بازگردد.
این کارشناس مسائل آفریقا پیش‌بینی کرد: در کوتاه‌مدت، جز تداوم نبرد دیده نمی‌شود.

احمد بخشی در پایان اظهار داشت: نشانه‌ای از جبههٔ مقاومت در سودان مشاهده نکردیم، اما هر تنشی در جهان، تمرکز بر غزه را کم‌رنگ می‌کند.